Meestal slapen we goed, maar soms slapen we slecht zoals we dat dan noemen. Dan zijn er slaapcursussen die de helpende hand bieden. Slapen kun je dus blijkbaar ook leren. De een slaapt zodra hij of zij haar bed ‘raakt’ en wordt na acht uur herboren wakker, de ander ligt uren wakker, het zij omdat hij of zij niet in slaap kan komen of niet doorslaapt. Tijdens de diepe slaap hebben we dan de als bekend mag worden verondersteld zijnde REM slaap. Wat is slaap en waarom slapen we?
Tijdens de slaap zijn we in een fase van inactiveit en is ons bewustzijn verandert ten opzichte van het bewustzijn dat we tijdens het waken ervaren. De bedoeling is dat het lichaam uitrust, inclusief de hersenen, waarvan delen het waak-slaap ritme regelen. Dit gebeurt in de hersenstam en de hypothalamus bij mens en dier. Het bewustzijn lijkt volledig afwezig, maar is dat niet, het is wel in een andere staat terechtgekomen. Ik kom op beide terug, maar eerst iets anders. Het slaappatroon dat zich afspeelt in vierentwintig uur is niet voor iedereen gelijk.
Hoeveel slaap men nodig heeft wisselt per persoon en per leeftijdsfase. Meestal hoor je van de professionals in het veld, zoals de huisarts, andere therapeuten, je trainer in de sportschool, maar ook je ouders, dat je acht uur moet slapen per dag. Dat is niet helemaal zo. Acht uur slaap is het gemiddelde aantal uren slaap dat een volwassen mens nodig heeft, of in ieder geval zo ongeveer. Jongeren hebben meer slaap nodig dan volwassenen en ouderen juist minder. De meeste mensen hebben zeven tot negen uur slaap nodig, maar er zijn mensen die slechts vier uur slaap nodig hebben om goed te kunnen functioneren gedurende de dag. In de regel functioneren we overdag en slapen we ’s nachts, maar uitzonderingen in dat ritme zijn er zeker. Sommige mensen werken, deels, ’s nachts en weer anderen draaien het ritme omdat ze dat prettiger vinden, om voor hun plausibele redenen. De maatschappij gaat er echter vanuit dat we ’s nachts onze slaap halen. Criterium is steeds: kun je functioneren met het aantal uren slaap dat je neemt, ben je uitgerust. Zo niet dan heb je te weinig of juist teveel geslapen.
De hersenen spelen hier een belangrijke rol. Slaap is eigenlijk de afwezigheid van activiteit in twee gebieden in, vooral het achterste gedeelte van, de pons, in de hersenstam. De pons is de brug, de verbinding tussen de grote en de kleine hersenen en is onderdeel van het centrale zenuwstelsel. Het achterste gedeelte van de pons regelt de slaap, de ademhaling en smaak. Er zijn drie kernen in de hersenstam die de drie neurotransmitters reguleren die we kennen van de momenten dat we wakker zijn. De bekendste twee zij noradrenaline, een hormoon dat vaak verwart wordt met adrenaline, en serotonine, het bekende zogenoemde gelukshormoon. De ze houden ons wakker. De bovengenoemde inactiveit doet ons dus in slaap vallen. Tijdens onze slaap verandert ons bewustzijn.
Overdag zorgt ons bewustzijn dat we in contact staan met de wereld om ons heen, in de nacht richt het zich (nog) meer naar binnen. Overdag verwerkt het bewustzijn zintuiglijke prikkels van de omgeving, mensen en voorwerpen en reflecteert op de gedachten, emoties en behoeften van de persoon. Wanneer we slapen zijn we als het ware tijdelijk verlamt en komen we bij diepe slaap in de zogenoemde REM slaap terecht. We dromen dan en kunnen onze spieren die we overdag aanspannen om ons te verplaatsen niet bewegen. REM staat voor ‘Rapid Eye Movement’ omdat er ontdekt is dat onze ogen snel bewegen tijdens het dromen. Er is dan een net zo grote hersenactiviteit als tijdens het waken. De pons, zie hierboven, is dan niet langer verantwoordelijk voor de gezichtszintuigen. De hersenen proberen met alle kracht een samenhang in de chaotische beeldenstroom van de droom te creëren, een verhaal. Dromen zijn goed voor het verwerken van wat er overdag allemaal op ons afkomt en dragen bij aan de verwerking van indrukken maar ook problemen.
Het moge duidelijk zij uit deze summiere beschrijving van slapen dat slapen zeer noodzakelijk is. Wanneer je niet goed slaapt heeft dit vervelende gevolgen voor je functioneren wanneer je overdag waakt en waakzaam moet zijn. Langdurig tekort aan slaap leidt tot uitputting.