Bijen

Binnenkort is het lente en zien we hopelijk weer meer insecten. Wat weten we over het insect de bij en wat zijn er voor mythes over de bij te vinden?

De oudste nog existerende jager-verzamelaars in de Kalahari woestijn, de ‘San’ of ‘Bosjesmannen’, voornamelijk nog levend in zuidelijk Afrika, geloven dat de mens is ontstaan uit een zaad dat een bij in een bidsprinkhaan had gepland. Dit nadat de bij de bidsprinkhaan over een rivier had gedragen en de uitgeputte bij de bidsprinkhaan op een drijvende bloem had achtergelaten. In de uit het oude Egypte overgeleverde mythe groeiden bijen uit de tranen van de zonnegod Ra toen zijn tranen het zand van de woestijn raakte. In de Griekse mythologie was Aristaios, een satyr en een zoon van Apollo en de nimf Kyrene, de god van de bijenteelt. Nadat de nimf Eurydice gestorven was doordat ze op een slang stapte terwijl ze Aristaios probeerde te ontsnappen, doodden haar nimf zusters al Aristaios zijn bijen. De hevig huilende Aristaios raadpleegde de voortdurend van gedaantewisselende zeegod Proteus, die hem aanraadde vier stieren en vier koeien te offeren. De sater doet dit door de beesten te laten rotten. Uit de overblijvende karkassen komt een zwerm bijen die zijn bijenkorven weer vult. In Homerus zijn lofzang op Apollo schrijft deze dat Apollo’s gave van voorspelling door bijenmeisjes is gegeven aan Apollo. Bijen waren dus belangrijk in de oudheid.

Wat zijn de feiten heden ten dage over de rol van de bij? Tegenwoordig kennen we de bij vooral als de nijvere maker van honing. Bijen maken deel uit van de familie van vliesvleugelen, maar zijn de enige veganisten in die familie. Ze leven van nectar (suikerrijke vloeistof), en stuifmeel en honingdauw. Het is niet zo dat alle bijen in volken leven, er zijn vele alleen levende, solitaire bijen. Het aantal soorten overstijgt waarschijnlijk de 20.000 in kaart gebrachte soorten. Ze leggen een wintervoorraad van hun voedsel, de honing, aan dat dan weer deels door imkers wordt weggenomen. Om zich te verdedigen tegen hoornaars, de grotere en sterkere wespen, kunnen bijen hun vliegspieren heel snel laten trillen, zo snel dat hun middensegment warm wordt. Wanneer twaalf of meer bijen dit samen doen verhoogt hierdoor de omgevingstemperatuur opvallend, zo opvallend dat de aanvallende hoornaar onder de warmte bezwijkt. De nog niet verklaarde bijensterfte in deze eeuw is een bedreiging voor het milieu en de menselijke levensbehoeften zoals appels, tomaten, aardbeien, maar ook koffie. Bijen dragen door de bestuiving van planten voor dertig procent bij aan de keten van menselijk voedsel. Mogelijke verklaringen voor de immense bijensterfte zijn de pesticiden, het eenzijdige voedselaanbod op het platteland en het slechte weer.

Wat kunnen we doen om de behulpzame en hardwerkende belangrijke bij te redden van een teruglopende populatie en te voorkomen dat de bij een mythe wordt? Je kunt meer bloemen planten op je balkon of in je tuin in plaats van er grijze tegels in te leggen Staat ook een stuk leuker en mooier. En laat vooral de uitgebloeide stengels staan, bijen kunnen daarin overwinteren. Ga ze in ieder geval niet voeden met suikerwater, goed bedoeld misschien, maar funest voor de bij, een bakje vers water is beter.