Gisterenmiddag kreeg ik een nieuwe huisgenoot, een papyrusplant, die ik Syrinx heb gedoopt. Uiteraard praat ik tegen haar. Ze is nog heel klein, een stekje slechts in een grote hoge accubak met aarde en witte steentjes.

De Cyperus papyrus is een moerasplant die in het wild voorkomt in (sub)tropisch Afrika. Het is een gras of riet met lange stengels die uitmonden in een stervormige bovenkant van dunne groene grasvormige bladen. De meest bekende toepassing van de plant is natuurlijk de papyrusrol, toen zij nog langs de oevers van de Nijl groeide. De plant wordt in de moerassen van Soedan gezien als onkruid en de driekantige stengels kunnen makkelijk vier tot vijf meter hoog worden. Daar, en bijvoorbeeld in Botswana en Oeganda beslaan de moerasgebieden ieder een oppervlakte ter grootte van de provincie Utrecht.

In het oude Egypte werd de plant gebruikt als de bekende voorloper van het papier, maar ook als voedsel en dakbedekking en voor allerlei huishoudelijk servies en zelfs voor het maken van boten. Toen de Egyptische architect Imhotep natuurstenen gebouwen ging maken voor de tombe van farao Djoser (27 e eeuw voor Christus!), maakte hij de structuur van de papyrusstengels na in steen. Dit werd de voorloper van de zuil met kapiteel, zoals we die goed kennen van de oude Griekse en Romeinse ruïnes. Het gebruik van de plant om op te schrijven wordt gedateerd op zo’n vijfduizend jaar geleden.

Tegenwoordig, of eigenlijk al langer – ik had al eerder een papyrusplant in een accubak met witte steentjes in 1976 – is het een decoratieve plant die het goed in huis doet. Deze plant, die ik heb gekregen, is eigenlijk familie van de Cyperus alternifolius. De twee worden nogal eens verward.  Deze kamervariant kan 2,5 meter hoog worden, dus bijna tot aan het plafond. Zij kan heel breed worden qua aantal stengels of heel hoog, afhankelijk van het formaat van de pot of bak waar zij in staat. Je kunt haar niet echt teveel water geven, als moerasplant, hoewel de wortels beter niet constant nat kunnen zijn. De bladeren kunnen soms bruine topjes krijgen, vooral in de buurt van een centrale verwarming. Zij moet dan besproeit worden met een plantenspuit. Zij kan bloeien met kleine bruine bloemetjes die zaden kunnen dragen. Ze heeft veel licht nodig. Niet alleen mensen zijn gek op deze plant, katten doen zich er graag te goed aan.  Ze kan ook buiten in de tuin langs de vijver gedijen. Meest bekend als de Cyperus perkamentus.

In het oude Egypte stond de papyrusplant (mehyt) voor vreugde en blijdschap, het was de toverstaf van de godinnen. Ook werd de plant met jeugd geassocieerd. Het nieuwe leven dat uit het oerwater oprees. Het was daar een koninklijk gewas. Daar de plant weelderig groeide werd zij ook het symbool van vruchtbaarheid. Zij vormde de zuilen van de hemel waar de god Hapi verbleef. Maar er waren meer goden waarmee zij verbonden was, zoals Bastet (vruchtbaarheidsgodin voorgesteld als een kat) en Neith (moedergodin en soms gezien als schepper van de wereld) en Isis baarde haar zoon Horus in een papyrusveld, daar zij zich verbergen moest voor haar broer Seth. Dat maakte de plant symbool van geboorte  en wedergeboorte. Al met al heeft Syrinx dus een kleurrijke geschiedenis.

Binnenkort is het lente en zien we hopelijk weer meer insecten. Wat weten we over het insect de bij en wat zijn er voor mythes over de bij te vinden?

De oudste nog existerende jager-verzamelaars in de Kalahari woestijn, de ‘San’ of ‘Bosjesmannen’, voornamelijk nog levend in zuidelijk Afrika, geloven dat de mens is ontstaan uit een zaad dat een bij in een bidsprinkhaan had gepland. Dit nadat de bij de bidsprinkhaan over een rivier had gedragen en de uitgeputte bij de bidsprinkhaan op een drijvende bloem had achtergelaten. In de uit het oude Egypte overgeleverde mythe groeiden bijen uit de tranen van de zonnegod Ra toen zijn tranen het zand van de woestijn raakte. In de Griekse mythologie was Aristaios, een satyr en een zoon van Apollo en de nimf Kyrene, de god van de bijenteelt. Nadat de nimf Eurydice gestorven was doordat ze op een slang stapte terwijl ze Aristaios probeerde te ontsnappen, doodden haar nimf zusters al Aristaios zijn bijen. De hevig huilende Aristaios raadpleegde de voortdurend van gedaantewisselende zeegod Proteus, die hem aanraadde vier stieren en vier koeien te offeren. De sater doet dit door de beesten te laten rotten. Uit de overblijvende karkassen komt een zwerm bijen die zijn bijenkorven weer vult. In Homerus zijn lofzang op Apollo schrijft deze dat Apollo’s gave van voorspelling door bijenmeisjes is gegeven aan Apollo. Bijen waren dus belangrijk in de oudheid.

Wat zijn de feiten heden ten dage over de rol van de bij? Tegenwoordig kennen we de bij vooral als de nijvere maker van honing. Bijen maken deel uit van de familie van vliesvleugelen, maar zijn de enige veganisten in die familie. Ze leven van nectar (suikerrijke vloeistof), en stuifmeel en honingdauw. Het is niet zo dat alle bijen in volken leven, er zijn vele alleen levende, solitaire bijen. Het aantal soorten overstijgt waarschijnlijk de 20.000 in kaart gebrachte soorten. Ze leggen een wintervoorraad van hun voedsel, de honing, aan dat dan weer deels door imkers wordt weggenomen. Om zich te verdedigen tegen hoornaars, de grotere en sterkere wespen, kunnen bijen hun vliegspieren heel snel laten trillen, zo snel dat hun middensegment warm wordt. Wanneer twaalf of meer bijen dit samen doen verhoogt hierdoor de omgevingstemperatuur opvallend, zo opvallend dat de aanvallende hoornaar onder de warmte bezwijkt. De nog niet verklaarde bijensterfte in deze eeuw is een bedreiging voor het milieu en de menselijke levensbehoeften zoals appels, tomaten, aardbeien, maar ook koffie. Bijen dragen door de bestuiving van planten voor dertig procent bij aan de keten van menselijk voedsel. Mogelijke verklaringen voor de immense bijensterfte zijn de pesticiden, het eenzijdige voedselaanbod op het platteland en het slechte weer.

Wat kunnen we doen om de behulpzame en hardwerkende belangrijke bij te redden van een teruglopende populatie en te voorkomen dat de bij een mythe wordt? Je kunt meer bloemen planten op je balkon of in je tuin in plaats van er grijze tegels in te leggen Staat ook een stuk leuker en mooier. En laat vooral de uitgebloeide stengels staan, bijen kunnen daarin overwinteren. Ga ze in ieder geval niet voeden met suikerwater, goed bedoeld misschien, maar funest voor de bij, een bakje vers water is beter.

Pan is een halfgod, een sater. Een sater is een god die half mens, half bok is en is een vrolijk ondeugend boswezen in de Griekse mythologie. Pan is de bekendste, maar vrolijk en ondeugend? Pan lijkt met zijn hoorns, bokkenstaart, hoeven en geitenhaar op zijn poten eerder een duivel. Sinds de middeleeuwen staat hij dan ook model voor het beeld van de duivel. Hij heeft gele ogen, als een nachtdier. De god Bacchus is zijn vriend. Bacchus is de god  van de wijn, de extase in het donkere bos. Saters zijn belust op anarchie, niet op orde.

Pan groeit op bij de bosnimfen, nadat zijn moeder, de nimf Penelope, hem in de steek laat bij zijn geboorte. Zoveel lelijkheid kan zij niet aan. Zijn vader is Hermes, de god van de dieven en boodschapper van de goden van de berg Olympus, de dynastie van vader en oppergod Zeus. Hermes is net als Pan een fallische god en één die de kuddes beschermt. Kortom een afkomst goed voor rampen en catastrofes. Niet voor niets is de term pandemie naar deze onfortuinlijke halfgod vernoemd.

Deze sater groeit op in Arcadië, een utopisch land vol bloemen, bossen, heldere bronnen, gesjilp van vele vogels en waar het altijd zonnig is. Pan zit regelmatig achter de nimfen, die hem proberen op te voeden, aan en van één in het bijzonder is bekend dat zij daar niet van gediend was. Syrinx is vastbesloten maagd te blijven en smeekt de aardgodin Gaia haar te helpen wanneer Pan haar weer eens op de hielen zit. Gaia verandert Syrinx in een bos riet. De wind over het aanliggende meer blaast de mooie tonen erdoorheen en de rest is bekend. Pan snijdt het riet af en de panfluit is geboren.  De oude Grieken noemden de panfluit Syrinx.

Zoals gezegd Pan is een fallische god en ook de naamgever denk ik zo aan de langwerpige klier, die om te zien nog het meeste weg heeft van een erectie. Het is een klier met twee afscheidingsfuncties, de endocriene en de exocriene, ten behoeve van de spijsvertering, zodat vetten, eiwitten en koolhydraten opgenomen kunnen worden in de darmen. Verder betekent het voorvoegsel ‘pan’ meestal ‘al’ of ‘alles’ of alomtegenwoordig. Ik denk aan pantheïsme, pan-Europees, pandemonium, pantheist  en pantomime om een paar bekende te noemen. Achtereenvolgens betekenen deze woorden: geloof in een veelgodendom, zoals in het oude Griekenland, betreffende heel Europa, een chaotische toestand met een hels lawaai en drukte, iemand die ervan uitgaat dat iedereen goddelijk is en een toneel gebarenspel tot in het uiterste.

Voor  het middeleeuwse gebruik Pan zijn uiterlijk aan te wenden voor de beeltenis van de duivel heb ik geen redenen kunnen vinden, maar dat de mythe van pan zijn schaduw vooruit werpt onze tijd in moge duidelijk zijn geworden. Uiteindelijk is deze blog een beetje een panegyriek geworden.

Vannacht droomde ik dat de ultieme waarheid niet gekend kan worden en zelfs niet bestaat, ik werd met een schok wakker. Het is als bij het afpellen van een ui, dacht ik op dat moment. Wanneer je de sluiers probeert te verwijderen zijn er altijd weer nieuwe. En wanneer je de ui volledig ontmanteld hebt blijf je met niets over. Is de werkelijkheid in de zin van de ultieme waarheid een illusie zo vroeg ik mij af?

Het is niet mogelijk de ultieme waarheid te kennen vanuit dit leven. Eens had ik een intense ervaring terwijl ik aan het bidden was. Met grote snelheid ging het opwaarts, totdat ik helemaal aan de uiteinden van deze wereld was en er een geel licht was terwijl ik mij bewust was van mijn lichaam in een gapende leegte, en een stem hoorde die zei: ”Er is niets”. Dat heeft mij toen doen besluiten mijn energie op een meer aards leven te richten. Echter, het bloed kruipt vaak waar het niet gaan kan en inmiddels hervind ik mijzelf weer lezend op het spirituele pad.

Volgens het Tibetaanse dodenboek is het pas mogelijk de wereld achter deze wereld waar te nemen wanneer je na je dood er in slaagt daar deelgenoot van te worden doordat jezelf in het Bardo bevrijdt van de ketenen des levens. Maar wat wanneer het enige waar je je van bevrijden moet en of kan je eigen driften, gevoelens, ideeën en karaktertrekken zijn, en wel in dit leven? De mens in het algemeen zoekt verlossing, hetzij in een God, een religie of in ieder geval in iets dat hij of zij meestal als hoger dan hem zelf ziet. Wat is dat toch?

Stel dat de zoektocht er een is naar onze schaduw en anima of animus. Dit zijn in eerste instantie verborgen archetypen. Archetypen zijn volgens Carl Jung in de menselijke psyche de universele, mythische personages in het collectieve onbewuste van de mens. Deze archetypen komen gelijkelijk voor bij mensen over de hele wereld. Archetypen zijn de intrinsieke menselijke drijfveren en roepen diepe emoties op. Veel mensen lijken zich hier niet bewust van te zijn of te worden. De weg die er te gaan is tijdens ons leven is die van bewustwording, herkenning en implementatie van deze archetypen in ons bestaan. Maar wat dan met universele en aardse liefde?

Liefde is het streven naar harmonie en misschien wel het belangrijkste dat we moeten leren, naast zelfkennis. Het is waarschijnlijk ook onmogelijk zonder dat laatste een harmonieus mens te worden, zowel naar binnen als naar buiten toe. Hier komt Jung weer kijken. Het idee van Jung was/is dat de mens tijdens zijn leven zijn toch vaak dualistische natuur in evenwicht behoort te brengen. Dualisme is de idee dat er twee tegengestelde kanten zijn, bijvoorbeeld goed en kwaad, liefde en haat, lichaam en ziel of geest. Jung werd hierbij geïnspireerd door de Griekse mythische figuren de Dioscuren, beter bekend als de tweeling Castor en Pollux, waarvan de één sterfelijk en de ander onsterfelijk is, het sterrenbeeld Tweeling. De Oostenrijkse psychoanalyticus en collega van Sigmund Freud, Otto Rank heeft het in dit verband over de ‘Dubbelganger’. De dubbelganger is onze broer, wanneer je een man bent, of zus wanneer je vrouw bent, die we moeten ontdekken en waar we van moeten leren houden. Dat is verdomd lastig maar een God is er misschien niet voor nodig. De ultieme waarheid ligt verscholen in de spreuk ‘Ken Uzelf’ op de tempel van Apollo in Delphi. Misschien wilde de droom mij dat vertellen.