Muziek

Afgelopen zaterdag was het weer Koningsdag in Nederland, de traditionele viering van het feit dat het land waarin ik woon, in naam geregeerd wordt door een koning, voorheen koninginnen. In mijn woonplaats wordt dat gevierd middels een enorme vrijmarkt, die heel veel mensen uit het hele land trekt. Het was nooit mijn ding, maar sinds een jaar of tien doe ik er aan mee, vooral omdat mijn vriendin, die ik ruim tien jaar geleden heb ontmoet er gek op is, het bekende struinen. En omdat ik, niet lang nadat ik haar leerde kennen, een oude hobby nieuw leven heb ingeblazen, te weten het verzamelen van langspeelplaten, vinyl of kortweg lp’s genoemd. Dit jaar had ik echter geen puf en lag ik als een vaatdoek rond in mijn huis, dat vlakbij een van de bekendste locaties van die vrijmarkt ligt. Mijn vriendin was al vroeg de deur uit, maar stond twee uur later al weer trots bij mij boven met dertig tweedehands lp’s onder haar arm.

Ik ben nu al een paar dagen bezig deze grammofoonplaten af te spelen. Het is merendeels heel oude jazz. Ik luister sinds een jaar of twee regelmatig naar jazz en heb een heel bescheiden verzameling, die voor een groot deel bestaat uit opnames van Miles Davis. Dit is heel iets anders. De jazz uit de beginjaren is luchtiger, soms zelfs vrolijker te noemen. Er zit een box bij, getiteld ‘Collector’s History Of Classic Jazz” met vijf lp’s erin. Langspeler 1 begint met fascinerend tromgeroffel dat de titel ‘Examples Of African Tribal Music’ heeft meegekregen, zover gaat het ontstaan van de jazz dus terug. Vanavond ben ik toe aan langspeler 3, waarvan de muziek klinkt als behoorlijk oude blues. Op kant 2 trekt de tekst van het vijfde nummer, met de mij op dat moment nog onbekende titel ‘Three Woman Blues’ mijn aandacht.

De tekst van dit nummer gaat als volgt:

I ain’t never loved,
But three women ruled my life.
The first was my mother,
The second was my sister
And the third was the girl that wrecked my life.

Een golf van herkenning ging door mij heen. Maar belangrijker dan dat: iemand anders, lang geleden had de zelfde ervaring! In een andere tijd, een ander land, met een totaal andere achtergrond en in een heel andere maatschappij waarschijnlijk. Al snel vroeg ik mij af of er een patroon is, of veel meer mannen dit zo voelen of meegemaakt hebben? De stap naar het idee van een onderliggend archetype was toen snel gemaakt. Stel nu dat dat er is, dan zou dat mijn probleem een stuk lichter en makkelijker te hanteren maken. Immers de hele situatie en levensgeschiedenis, waar ik al een heel leven mee worstel ziet er dan ineens heel anders uit in dit licht. De drie oppermachtige vrouwen zijn dan slechts marionetten in een spel van een, weliswaar zeer machtig, overerft psychisch fenomeen in mijn collectief onbewuste, waar ik zelf ook een willoos slachtoffer van ben (geweest). En hoe is dat voor vrouwen? Manifesteert het archetype zich bij hun op een mannelijke manier? Via de ervaringen met een vader, een broer en de eerste pummel die hun hart brak? Het zet je aan het denken over en vooral aan het relativeren van al die onoplosbare boosheid, frustratie en onmacht. Ineens voelde ik mij minder zwaar en begon de energie weer een beetje te stromen. Nou, een beetje? Ik zit inmiddels ‘s avonds laat achter mijn computer dit in te typen. Wat is muziek toch helend, bedenk ik mij voor de zoveelste keer in mijn leven.

Read more

Wat is het eigenlijk precies wat ik voelde en waarom, toen ik het album Ummagumma van Pink Floyd 55 jaar geleden voor het eerst hoorde? Wat was die onmiddellijke diepgaande fascinatie met die muziek? Hieronder ga ik proberen duidelijk te maken waardoor de onbewuste herkenning kon plaatsvinden, aan de hand van een hoofdstuk uit de verzamelde werken van Carl Gustav Jung dat ik vanochtend las. Eerst is het waarschijnlijk handig wanneer ik iets vertel over de psychologische benadering van een kunstwerk, in het werk van Jung betrof het literatuur. Ik ben zo vrij geweest zijn benadering te gebruiken voor deze muziek, daar ik meen dat ik het ook daarin herken.

CG Jung onderscheidt  hier twee methodes van creëren, de psychologische en de visionaire. Voor mijn verhaal, dat toch heel beknopt moet blijven, is alleen de visionaire genoeg, mede daar ik daarin vind wat ik zoek. Wat mij direct opvalt is dat het psychologische verklaren van, in dit geval de visionaire kunst op het album Ummagumma, het om een oer visioen van chaos en duisternis gaat dat onverenigbaar zou zijn met bepaalde morele categorieën. Deze drie categorieën zijn: normen, waarden en houdingen. Normen en waarden slaan op gedrag, terwijl houding betrekking heeft op de persoon die handelt.

Laat ik beginnen met het laatste. Het handelt hier waarschijnlijk om een ervaring die onverenigbaar lijkt te zijn met de persoonlijkheid of de fictie van het bewustzijn van de componist(en). Het conflict leidt tot het onzichtbaar willen maken, het verdringen richting het onbewuste van de ervaring in kwestie. Verder ga ik hier niet omdat het herleiden van de visionaire belevenis tot de persoonlijke ervaringen  van de makers, de belevenis deze tot iets figuurlijks, een surrogaat maakt, het oer karakter verliest en het oer visioen een symptoom wordt, een psychische neurose van de maker, zeg maar, én de chaos tot een geestelijke ordening wordt herleidt. Deze verklaring keert zo terug binnen de grenzen van de geordende kosmos. Dat is uiteindelijk niet wat ik ervaarde toen ik zat te luisteren en er een heel nieuwe wereld voor mij openging. De enige ordening die ik kon onderscheiden waren de muzieknoten gespeeld op de muziekinstrumenten.

De bron van de hier gedeelde ervaring moet ernstig genomen worden al lijkt het dat het verstand zich genoodzaakt zal voelen in te grijpen in deze obscure metafysica om te voorkomen dat de wereld terugzakt in duister bijgeloof. Misschien omdat ik zo jong was en volledig openstond door mijn fascinatie, is bij mij nu juist dat laatste gebeurt. Een luisteraar die zich met de sfeer en de boodschap die verpakt zit in deze songs niet onbewust identificeert en deze dus niet begrijpt doet deze muziek waarschijnlijk af als rijke fantasie, artiestengrillen of ontspoorde dichterlijk vrijheid. Misschien zat er een meer alledaagse liefdeservaring onder bij de leden van de band of bij één van hen. De hartstocht die er achter zit is in ieder geval goed voelbaar en laat wat minder diepe geesten verloren achter. De ervaring van de maker(s) is geworden tot een echt symbool, een uitdrukking voor een onbekende werkelijkheid. Het is een feit geworden, een psychische realiteit met een even sterke waarde als een fysische realiteit, voor mij in ieder geval.

De gevoelens, de hartstocht, van zowel de leden van Pink Floyd, als die van mij liggen binnen het bewustzijn, het object van het visioen erbuiten, wat het mystiek of magisch doet aandoen. De band tussen de muziek en de band enerzijds en mij anderzijds is voor goed gesmeed, al zullen de leden van Pink Floyd daar niks van gemerkt hebben. Het gevoel dat wordt opgeroepen bij mij is dat van dingen die van nature geheim zijn. Ze zijn geheimzinnig en griezelig gemaakt, een illusie omdat ze verborgen zijn gemaakt door de ratio, het verstand. Men verbergt zich voor zulke zaken uit godvrezendheid.

De kosmos staat voor het bewustzijn, de zon en het geloof van de dag hier, terwijl de chaos staat voor de nachtelijke angst, de maan en het onbewuste. Deze spanning schept de vraag of er iets levends is aan gene zijde. Mijn ziel werd als door een poort uit het menselijke getrokken, in het boven menselijke, dat ook wel het goddelijke wordt genoemd. Dit is op negen jarige leeftijd natuurlijk een heel sterke en ingrijpende ervaring, waarvan de diepgaande gevolgen op dat moment totaal niet te overzien waren. Was het een truc van het onbewuste om op deze dreigende en onheilspellende manier mij een voorteken te geven dat er wat gaat gebeuren?

De wetten, moreel en praktisch, die de mens verzonnen heeft om ons te beschermen tegen de waanzin uit vrees voor de metafysica, het eeuwige vuur Gods, dat hier misschien te dicht benaderd wordt, vallen hier weg en houden geen stand in dit nog jonge brein van mij. De schoonheid van deze duisternis was  voor mij zo ontzagwekkend en alles omvattend, dat het was als een openbaring van een nieuwe onbekende religie. Dit is wat mijn fascinatie omhoog deed stromen uit de diepste bron van mijn zijn, mijn onbewuste en zijn archetypen. De fascinatie ligt besloten in de ervaring én in de bron en is daar nog steeds, nu bijna 55 jaar later.

Steeds wanneer het collectief onbewuste tot de ervaring doordringt en zich paart aan het tijdsbewustzijn, heeft een creatieve daad plaats gehad, die de hele periode aangaat, het is een boodschap aan tijdgenoten.

Read more

Het is kerst 1969 en ik logeer voor het eerst bij mijn vader en zijn vriendin. Zaterdagochtend, tien uur en ik heb hun platenverzameling ontdekt in de kast links van de schuifdeuren met glas. Ik ben reeds een muziekliefhebber vind ik zelf, al ben ik net negen jaar oud en mijn nieuwsgierig is gewekt. Er staat ook een geluidsinstallatie op de plank eronder. Een versterker in een rood metalen kast met een blank aluminium voorkant met veel knoppen en een Dual platenspeler. De versterker die de neef van de vriendin van mijn vader voor haar heeft gebouwd, zoals ik later zal horen. Ik popel om dat te horen spelen, ik ben alleen de oude radio met wit plastic pick-up in een grote houten dichte console gewend, die mijn oom voor mijn moeder heeft gemaakt. Ik blader een voor een door de vele lp’s.

Allemaal klassieke muziek constateer ik teleurgesteld. Ik heb ongeveer vier jaar geleden het ontstaan van popmuziek ontdekt en ben alleen nog maar daar in geïnteresseerd. Tot nu kom ik niet verder dan de piratenzenders op de middengolf en een paar singeltjes, die mijn oma in de aanbieding voor mij kocht en “A Hard Day’s Night” van The Beatles, dat ik via haar van een mij onbekende achternicht heb gekregen.

Plotseling stuit ik op een hoes met een hypnotiserende foto met Droste-effect, waarop vier mannen met wel heel lang haar, en ik denk aha, dit is interessant! De band is Pink Floyd en het album Ummagumma. Ik vraag of ik het op mag zetten. Dat mag en hij wordt op gezet voor me.

Ik ga in de oude fauteuil, met een groen met blauw en paars gestreepte hoes erover zitten, tegenover de wit met zwarte luidsprekers die boven op de beide kasten staan. Het is dat ik als klein jongetje diep weggestopt in de grote fauteuil zit, anders was ik er zeker uit gevallen! Ik word weggevoerd in een panorama van omineuze muziekklanken. Donker trillende bassen, begeleidt door zware duistere drumslagen en heel lichte snelle tikken op high heads. Een elektrische gitaar jankt er dwars doorheen en iemand zingt, schreeuwt een onbegrijpelijke tekst. Het geheel is spannend en behoorlijk beangstigend, maar mooi, mooi! Het raakt diep tot in mijn hart en ziel.

Dit is een heel andere wereld. Dit is mijn toekomt, zo wil ik leven, gaat er door mij heen. Dan komt de vriendin van mijn vader de kamer binnen met een loeiende stofzuiger. Ik protesteer, maar het mag niet baten, maar ik weet wat mij te doen staat. De muziek waar ik tot nu toe naar luisterde is niet langer genoeg, ik heb mijn passie gevonden. Ik schrijf dit vlak na Pasen 2024. Ik heb die lp van mijn vader, die zelf reeds lang is overleden, nog steeds en er gaat nauwelijks een week voorbij dat ik niet ten minste een kant van deze dubbel lp draai en in vervoering raak. Terwijl ik inmiddels vele honderden lp’s en cd’s bezit. Ik weet dat er nogal wat momenten in mijn leven zijn geweest, die een ware revolutie, een openbaring bleken, maar dit was denk ik de eerste en wat mij betreft één van de meest geliefde en met de meest vergaande gevolgen en de diepste uitwerking. Het heeft mijn leven op zijn kop gezet.

Read more

‘Breathe, breathe in the air
Don’t be afraid to care
Leave, but don’t leave me
Look around and choose your own ground

For Long, you live and high you fly
And smiles you’ll give and tears you’ll cry
And all you touch and all you see

Run, rabbit, run
Dig that hole, forget the sun
And when al last the work is done
Don’t sit down, it’s time to dig another one

For long, you live and high you fly
But only if you ride the tide
And balanced on the biggest wave
You race towards an ealry grave’

Deze tekst komt van het nummer ‘Breathe’ op het album ‘The Darkside of the Moon’ van Pink Floyd. Het album wordt in maart 1973 uitgebracht, nu bijna vijftig jaar geleden. Het is mijns inziens nog steeds een iconische langspeler, die ik al vijftig jaar met veel genoegen beluister en waarvan ik meerdere exemplaren bezit.

De tekst begint met de invocatie om diep in te ademen, lief te hebben en je reis te beginnen, zonder je te verwijderen en toch vooral jezelf te blijven.

Het eerste refrein dat volgt beschrijft de wens dat je maar een lang, voorspoedig leven mag hebben. Dat je je spiritueel en emotioneel mag ontwikkelen en ervan mag genieten, ook van de materiële wereld.

Het daaropvolgende couplet opent met een verwijzing naar het verhaal ‘Alice in Wonderland’ en de oproep tot inkeer in jezelf om je te verdiepen, keer op keer opnieuw.

Het laatste refrein lijkt weer een wens, een wens voor je om met de stroom mee te gaan en te balanceren op de grootste golf die je kunt vinden, als een surfer. Maar dan is er een keerpunt, want het loopt niet goed af wanneer je zo leeft, het leidt volgens de schrijvers van het nummer, Richard Wright en David Gilmour, tot een vroegtijdige dood. Spiritueel of fysiek lijkt mij.

De tekst is duidelijk een erfenis van de voorafgaande flower power van de jaren zestig. Liefde zou het belangrijkste streven in het leven moeten zijn, maar is dat vaak niet. Het nummer is een inleiding tot de rest van de nummers van het album. Het is een conceptalbum, dit is een album waarop alle nummers bij elkaar horen en een consistent verhaal vertellen. ‘The Darkside of the Moon’ is een album dat de diverse kwalen van de jaren zeventig van de vorige eeuw behandelt, zoals bijvoorbeeld verveling, geld, oorlog en waanzin.
Er zijn tussen de vijftig en zeventig miljoen exemplaren van verkocht.

De genoemde thema’s zijn vandaag de dag nog even relevant als vijftig, zestig jaar geleden. Net als ademhalen blijft liefde een voorwaarde voor leven, niet alleen om het contact tussen alle deelnemers aan de menselijke samenleving te smeren en vorm te geven, maar ook om het voortbestaan van diezelfde mensheid te waarborgen. Vluchten, ook één van de thema’s van ‘Breathe’, is dan niet een oplossing, alhoewel soms een voorstelbaar verlangen. Het onder ogen komen van de situatie en het naar beste weten ermee omgaan is dan een betere keuze.

Read more