Gisterenmiddag kreeg ik een nieuwe huisgenoot, een papyrusplant, die ik Syrinx heb gedoopt. Uiteraard praat ik tegen haar. Ze is nog heel klein, een stekje slechts in een grote hoge accubak met aarde en witte steentjes.

De Cyperus papyrus is een moerasplant die in het wild voorkomt in (sub)tropisch Afrika. Het is een gras of riet met lange stengels die uitmonden in een stervormige bovenkant van dunne groene grasvormige bladen. De meest bekende toepassing van de plant is natuurlijk de papyrusrol, toen zij nog langs de oevers van de Nijl groeide. De plant wordt in de moerassen van Soedan gezien als onkruid en de driekantige stengels kunnen makkelijk vier tot vijf meter hoog worden. Daar, en bijvoorbeeld in Botswana en Oeganda beslaan de moerasgebieden ieder een oppervlakte ter grootte van de provincie Utrecht.

In het oude Egypte werd de plant gebruikt als de bekende voorloper van het papier, maar ook als voedsel en dakbedekking en voor allerlei huishoudelijk servies en zelfs voor het maken van boten. Toen de Egyptische architect Imhotep natuurstenen gebouwen ging maken voor de tombe van farao Djoser (27 e eeuw voor Christus!), maakte hij de structuur van de papyrusstengels na in steen. Dit werd de voorloper van de zuil met kapiteel, zoals we die goed kennen van de oude Griekse en Romeinse ruïnes. Het gebruik van de plant om op te schrijven wordt gedateerd op zo’n vijfduizend jaar geleden.

Tegenwoordig, of eigenlijk al langer – ik had al eerder een papyrusplant in een accubak met witte steentjes in 1976 – is het een decoratieve plant die het goed in huis doet. Deze plant, die ik heb gekregen, is eigenlijk familie van de Cyperus alternifolius. De twee worden nogal eens verward.  Deze kamervariant kan 2,5 meter hoog worden, dus bijna tot aan het plafond. Zij kan heel breed worden qua aantal stengels of heel hoog, afhankelijk van het formaat van de pot of bak waar zij in staat. Je kunt haar niet echt teveel water geven, als moerasplant, hoewel de wortels beter niet constant nat kunnen zijn. De bladeren kunnen soms bruine topjes krijgen, vooral in de buurt van een centrale verwarming. Zij moet dan besproeit worden met een plantenspuit. Zij kan bloeien met kleine bruine bloemetjes die zaden kunnen dragen. Ze heeft veel licht nodig. Niet alleen mensen zijn gek op deze plant, katten doen zich er graag te goed aan.  Ze kan ook buiten in de tuin langs de vijver gedijen. Meest bekend als de Cyperus perkamentus.

In het oude Egypte stond de papyrusplant (mehyt) voor vreugde en blijdschap, het was de toverstaf van de godinnen. Ook werd de plant met jeugd geassocieerd. Het nieuwe leven dat uit het oerwater oprees. Het was daar een koninklijk gewas. Daar de plant weelderig groeide werd zij ook het symbool van vruchtbaarheid. Zij vormde de zuilen van de hemel waar de god Hapi verbleef. Maar er waren meer goden waarmee zij verbonden was, zoals Bastet (vruchtbaarheidsgodin voorgesteld als een kat) en Neith (moedergodin en soms gezien als schepper van de wereld) en Isis baarde haar zoon Horus in een papyrusveld, daar zij zich verbergen moest voor haar broer Seth. Dat maakte de plant symbool van geboorte  en wedergeboorte. Al met al heeft Syrinx dus een kleurrijke geschiedenis.

Binnenkort is het lente en zien we hopelijk weer meer insecten. Wat weten we over het insect de bij en wat zijn er voor mythes over de bij te vinden?

De oudste nog existerende jager-verzamelaars in de Kalahari woestijn, de ‘San’ of ‘Bosjesmannen’, voornamelijk nog levend in zuidelijk Afrika, geloven dat de mens is ontstaan uit een zaad dat een bij in een bidsprinkhaan had gepland. Dit nadat de bij de bidsprinkhaan over een rivier had gedragen en de uitgeputte bij de bidsprinkhaan op een drijvende bloem had achtergelaten. In de uit het oude Egypte overgeleverde mythe groeiden bijen uit de tranen van de zonnegod Ra toen zijn tranen het zand van de woestijn raakte. In de Griekse mythologie was Aristaios, een satyr en een zoon van Apollo en de nimf Kyrene, de god van de bijenteelt. Nadat de nimf Eurydice gestorven was doordat ze op een slang stapte terwijl ze Aristaios probeerde te ontsnappen, doodden haar nimf zusters al Aristaios zijn bijen. De hevig huilende Aristaios raadpleegde de voortdurend van gedaantewisselende zeegod Proteus, die hem aanraadde vier stieren en vier koeien te offeren. De sater doet dit door de beesten te laten rotten. Uit de overblijvende karkassen komt een zwerm bijen die zijn bijenkorven weer vult. In Homerus zijn lofzang op Apollo schrijft deze dat Apollo’s gave van voorspelling door bijenmeisjes is gegeven aan Apollo. Bijen waren dus belangrijk in de oudheid.

Wat zijn de feiten heden ten dage over de rol van de bij? Tegenwoordig kennen we de bij vooral als de nijvere maker van honing. Bijen maken deel uit van de familie van vliesvleugelen, maar zijn de enige veganisten in die familie. Ze leven van nectar (suikerrijke vloeistof), en stuifmeel en honingdauw. Het is niet zo dat alle bijen in volken leven, er zijn vele alleen levende, solitaire bijen. Het aantal soorten overstijgt waarschijnlijk de 20.000 in kaart gebrachte soorten. Ze leggen een wintervoorraad van hun voedsel, de honing, aan dat dan weer deels door imkers wordt weggenomen. Om zich te verdedigen tegen hoornaars, de grotere en sterkere wespen, kunnen bijen hun vliegspieren heel snel laten trillen, zo snel dat hun middensegment warm wordt. Wanneer twaalf of meer bijen dit samen doen verhoogt hierdoor de omgevingstemperatuur opvallend, zo opvallend dat de aanvallende hoornaar onder de warmte bezwijkt. De nog niet verklaarde bijensterfte in deze eeuw is een bedreiging voor het milieu en de menselijke levensbehoeften zoals appels, tomaten, aardbeien, maar ook koffie. Bijen dragen door de bestuiving van planten voor dertig procent bij aan de keten van menselijk voedsel. Mogelijke verklaringen voor de immense bijensterfte zijn de pesticiden, het eenzijdige voedselaanbod op het platteland en het slechte weer.

Wat kunnen we doen om de behulpzame en hardwerkende belangrijke bij te redden van een teruglopende populatie en te voorkomen dat de bij een mythe wordt? Je kunt meer bloemen planten op je balkon of in je tuin in plaats van er grijze tegels in te leggen Staat ook een stuk leuker en mooier. En laat vooral de uitgebloeide stengels staan, bijen kunnen daarin overwinteren. Ga ze in ieder geval niet voeden met suikerwater, goed bedoeld misschien, maar funest voor de bij, een bakje vers water is beter.